Αγώνες χορού στην αρχαία Ελλάδα – του Καθηγητή Δρ. Διονύση Κάρδαρη (ΣΣΕ)

Αγώνες χορού στην αρχαία Ελλάδα
Σύμφωνα με γραπτές πηγές, αγώνες χορού υπάρχουν στην αρχαία Ελλάδα από τη Μυκηναϊκή εποχή.  Οι σπουδαιότεροι αγώνες χορού στην αρχαία Ελλάδα γίνονταν:
α) στην Αθήνα  και συγκεκριμένα στη γιορτή των Παναθηναίων.  Στη γιορτή των Παναθηναίων υπήρχαν διαγωνισμοί πυρρίχιων χορών και λάμβαναν μέρος ομάδες χορευτών που είχαν εκπαιδευτεί με τα έξοδα ενός «χορηγού», όπως γινόταν και με τους χορούς του θεάτρου. Αγώνες γίνονταν επίσης και στα «Μεγάλα Διονύσια» ή απλώς «Διονύσια»,  οι οποίοι και καθιερώθηκαν στις αρχές του 508 π.Χ. από τον Πεισίστρατο  προς τιμήν του Διόνυσου του Ελευθερέα και περιλάμβαναν διαγωνισμό στο διθύραμβο, ο οποίος είχε πάρει τη μορφή ενός σοβαρού και ωραίου χορικού τραγουδιού και χορού.  Κάθε φυλή παρουσίαζε στο διαγωνισμό ένα χορό αγοριών μέχρι δεκαοχτώ χρονών ή ένα χορό αντρικό από δεκαοχτώ έως τριάντα χρονών. Ντυμένα με γιορτινά ενδύματα, τα μέλη των χορών χόρευαν γύρω από το βωμό του Διονύσου. Ο χορηγός του νικητή του χορού έπαιρνε για αμοιβή έναν τρίποδα τον οποίο έπειτα εξέθετε στην οδό Τριπόδων, κοντά στο θέατρο, μην ξεχνώντας να χαράξει πάνω σε αυτόν το όνομά του, καθώς και το όνομα της νικήτριας φυλής. Το ίδιο το κράτος εκλέγοντας δέκα χορηγούς για τους διθυραμβικούς αγώνες, τρεις για τις τραγωδίες και άλλους τρεις για τις κωμωδίες, τους υποχρέωνε σε άμιλλα σχετικά με τη μεγαλοπρέπεια της παράστασης και την τέχνη της ερμηνείας.
β) στη Σπάρτη και συγκεκριμένα στη γιορτή Υακίνθεια. Η γιορτή Υακίνθεια που γινόταν στη Σπάρτη περιλάμβανε διαγωνισμούς χορών από αγόρια και κορίτσια, ενώ μας είναι γνωστός από γραπτές πηγές και ο χορός «εκατερίδης».  Στη Σπάρτη επίσης διάσημος διαγωνισμός χορού ήταν ο «Βίβασης», όπου οι χορευτές προσπαθούσαν πηδώντας με τη συνοδεία μουσικής να λακτίσουν τους γλουτούς όσο το δυνατόν περισσότερες φορές. Επίσης γνωστός διαγωνισμός χορού ήταν και ο χορός προς τιμήν του Απόλλωνα «Καρνείου» κατά τη διάρκεια της ομώνυμης γιορτής.
γ) Στη Δήλο στα γνωστά Δήλια κατά το μήνα Ανθεστηρίωνα (τέλος Φλεβάρη – αρχές Μάρτη). Στο νησί της Δήλου ούτε θυσίες δεν γίνονταν χωρίς χορό και μουσική. Χοροί παιδιών στήνονταν και αυτά χόρευαν κάτω από τους ήχους του αυλού και της λύρας, ενώ οι καλύτεροι χορευτές που είχαν επιλεγεί ανάμεσά τους ερμήνευαν τα τραγούδια με χορό. Τα τραγούδια που γράφονταν για αυτούς τους χορούς λέγονταν υπoρχήματα.  Οι νέοι στη Δήλο διαγωνίζονταν και στο Γέρανο χορό προς τιμήν του θεού Απόλλωνα. (Στην πρώτη φωτογραφία βλέπουμε Μαρμάρινη πλάκα από τη Μαντινεία με παράσταση του μουσικού αγώνα Απόλλωνος και Μαρσύα, Εθνικό αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.(ΑΓΩΝ ) Κατάλογος έκθεσης στο Εθνικό αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, εκδ. ΚΑΠΟΝ, Αθήνα 2004)
δ) Στην Κόρινθο και συγκεκριμένα στην πόλη της Σικυώνας. Στην πόλη της Σικυώνας, διαγωνίζονταν προς τιμήν του μυθικού Βασιλιά Άδραστου, στην εκτέλεση ορισμένων «τραγικών» χορών. Η ονομασία σημαίνει χοροί τράγων και εικάζεται πως γίνονταν διαγωνισμοί χορού με έπαθλο έναν τράγο για το νικητή.
ε) Στην Αρκαδία. Αναφορά για τη ζωή και τις συνήθειες των Αρκάδων γίνεται και από τον ιστορικό Πολύβιο, ο οποίος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Το Έθνος των Αρκάδων είχε παρά πάσι τοις Έλλησιν αγαθήν φήμην επ΄ αρετή ού μόνον δια την εν τοις ήθεσι και τοις βίοις φιλοξενίαν και φιλανθρωπίαν, αλλά πολλώ μάλλον δια την έναντι του θείου ευσέβειαν.  Πλήν  των ανωτέρω ίδρυσαν προσέτι οι Αρκάδες συνόδους κοινάς και πλείστας θυσίας, ών μετείχον άνδρες τε και γυναίκες, έτι δε χορούς παρθένων ομού και παίδων».
στ΄) Στον Πειραιά. Στους Βίους του Πλουτάρχου αναφέρεται ότι ο Λυκούργος καθιέρωσε στον Πειραιά την διεξαγωγή αγώνων μεταξύ τριών κυκλικών χορών. Στην αναφορά του ο Πλούταρχος επισημαίνει ότι για τους νικητές είχαν θεσπίσει και έπαθλα.
ζ΄) Στον Ορχομενό με τα φημισμένα Χαριτήσια, τα οποία ήταν γιορτή και λατρεία των τριών Χάριτων. Ήταν η πιο φημισμένη και αρχαία λατρεία και είχε ιδρυθεί από τον Ετέοκλο γιό του Κηφισσού. Η γιορτή περιλάμβανε μουσικό διαγωνισμό και νυχτερινούς χορούς.
η΄) Στη Σαμοθράκη. Από τον 3ο αιώνα π.Χ. στη Σαμοθράκη οργανώνονταν διεθνείς πανηγυρικές γιορτές στο Τέμενος που είχε ήδη κτισθεί από τον 4ο π.Χ. αιώνα (η Ζωφόρος των προπυλαίων εικονίζει χορό παρθένων και φαίνεται να αναπαριστά το γάμο του Κάδμου και της αρμονίας). Γύρω στο 200 π.X. χτίστηκε και το θέατρο και προστέθηκε στις δημόσιες τελετές και ο Διονυσιακός αγώνας.
θ΄) Στο Άκτιο: Τα «Άκτια» ήταν αρχαία κλασσική γιορτή-αγώνες που γίνονταν στον ελλαδικό χώρο, σε παρακείμενη πεδιάδα της εισόδου του Αμβρακικού κόλπου, όπου υπήρχε το ιερό του «Άκτίου Απόλλωνα», προς τιμήν του οποίου και έλαβαν την ονομασία οι αγώνες. Η μεγαλύτερη άνθηση των Ακτίων αγώνων στην αρχαιότητα ήταν μετά το 31 π.Χ. όπου και θεσπίστηκαν σε ανάμνηση της μεγάλης νίκης του Αυγούστου κατά του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας. Τα Άκτια περιλάμβαναν αθλητικούς, ναυτικούς, μουσικούς, ποιητικούς, καθώς και αγώνες ιπποδρομίας.
ι΄) Στο Δίον της Πιερίας. Ο Βασιλιάς της Μακεδονίας Αρχέλαος 413-399 π.Χ. γιος του Περδίκκα είχε θεσπίσει γυμνικούς και μουσικούς αγώνες προς τιμήν του Δία και των Μουσών. Είχε ακόμα καλέσει στην Πέλλα τον περίφημο Μιλλήσιο μουσικό Τιμόθεο, τον Σάμιο επικό Χοιρίλο, τον αθηναίο τραγικό Αγάθωνα και το υπερήλικα ήδη Ευριπίδη, ο οποίος φαίνεται να είχε συνθέσει τις περίφημες «Βάκχες» του -που υμνούν τα κάλλη της Μακεδονίας- ευρισκόμενος στην Πέλλα.
Διαγωνισμοί-αγώνες χορού υπήρχαν και σε άλλα μέρη της Ελλάδας όπως στα Ελευθέρια της Λάρισας, στα Ανδριάνεια της Εφέσου, στα Πύθια,   στα Ίσθμια, στα Νέμεα και στα Ηραία.  Επιπρόσθετα, εκτός των άλλων αγωνισμάτων αγώνες μουσικής και θεάτρου αναφέρονται από τον Πλούταρχο στους ιερούς αγώνες Ίσθμια στην Κόρινθο ήδη από τον 3ο αιώνα π.Χ.,  καθώς και στα Νέμεα.  Στους Δελφούς επίσης γίνονταν μουσικοί και θεατρικοί αγώνες από τον 4ο αιώνα π.Χ. στον περίβολο του ιερού χώρου του Μαντείου όπου υπάρχει το «θέατρον θέας άξιον».  Κατά τον Λουκιανό η όρχηση δεν συμπεριλαμβάνεται στους αγώνες ίσως επειδή οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την όρχηση τόσο μεγάλο και σοβαρό, ώστε δεν πρέπει να υποβάλλεται σε κρίση.  Εξαίρεση βέβαια αποτελεί η προσθήκη της τραγωδίας και της κωμωδίας στο πρόγραμμα των αγώνων στην Ολυμπία από το Ρωμαίο Αυτοκράτορα Νέρων το 66 μ.Χ. «όπως δ΄ επιδείξη την μουσικήν αυτού δεξιότητα». (Στη δεύτερη φωτογραφία βλέπουμε Φωτ. Παράσταση αγγείου με έλληνες αθλητές που ασκούνται με τη συνοδεία αυλού.  Μουσείο Κοπεγχάγης. Φωτ. αρχείο  Κάρδαρη Δ.).
Σημείωση EKEO: (Το κείμενο στην έντυπη μορφή του περιέχει πλήθος επιστημονικών αναφορών και παραπομπών που καταδεικνύουν την επιστημονική τεκμηρίωση του πονήματος του Καθηγητή Διονύση Κάρδαρη. Για λόγους απλότητας έχουμε  παραλείψει τα στοιχεία αυτά.)
Δημοσιευμένο από EKEO στην κατηγορία ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, tags: Διονύσης Κάρδαρης, καθηγητές χορού, μαθήματα χορού, ΣΣΕ, στρατιωτικές σχολές, Σχολή Ευελπίδων